Definicja Płci Determinacja

Co to jest: Cechy płciowe organizmu uzależnione są od informacji zawartej w genach. U większości organizmów rozdzielnopłciowych chromosomy są zróżnicowane na chromosomy płci (heterochromosomy), które warunkują płeć osobnika i chromosomy autosomalne, warunkujące pozostałe cechy. Determinacja płci obejmuje mechanizmy prowadzące do różnicowania się rozwoju organizmów w kierunku żeńskimi męskim. Rodzaj płci, jaką dany osobnik wykształci, jest zależny od sygnału wywoławczego, który może pochodzić ze środowiska albo być uwarunkowany odpowiednimi genami leżącymi w chromosomach płci. Stąd determinacja płci może być:– fenotypowa – uwarunkowana wpływem zewnętrznych czynników środowiska, na przykład temperatury w czasie inkubacji jaj krokodyli lub być rezultatem działania hormonów pochodzących z zewnątrz albo produkowanych w efekcie uaktywnienia określonych genów zarodka;– genetyczna – może być związana ze stosunkiem liczby autosomów do heterochromosomów, jak u muszki owocowej, lub być uwarunkowana obecnością określonego chromosomu albo określonych genów, na przykład u człowieka. Sygnał wywoławczy uruchamia kaskadę genów regulatorowych, które wpływają na różne mechanizmy rozwoju prowadzące do wykształcenia konkretnej płci. O płci potomstwa decyduje ta płeć rodzicielska, która wytwarza gamety o różnym składzie heterochromosomów. Zjawisko to określane jest mianem heterogametyczności. Stąd także wyróżnia się 4 typy determinacji płci. Heterogametyczność męska występuje, gdy:– osobniki o kariotypie XY są samcami, a o kariotypie XX są samicami ( na przykład u muszki owocowej i u ssaków, w tym także u człowieka);– samce mają jeden chromosom płciowy – kariotyp XO, samice dwa jednakowe heterochromosomy – kariotyp XX (u pluskwiaków). Heterogametyczność żeńska pojawia się, gdy:– samice mają dwa różne heterochromosomy – kariotyp XY, samce dwa jednakowe heterochromosomy – kariotyp XX (u wielu motyli, części ryb, płazów, gadów i ptaków);– samice posiadają kariotyp XO, samce – XX (u niektórych motyli). Dzięki heterogametyczności jednej płci prawdopodobieństwa urodzenia się osobników żeńskich i męskich są takie same i wynoszą 50% dla każdej płci. Geny znajdujące się w chromosomach X i Y zwane są genami sprzężonymi z płcią, bo ich dziedziczenie jest sprzężone z dziedziczeniem płci. Sposób dziedziczenia genów sprzężonych z płcią zależy od płci organizmu rodzicielskiego wnoszącego gen występujący pojedynczo. Z racji na to, iż większość genów zawartych w chromosomie X nie ma swoich odpowiedników w chromosomie Y, stąd osobnik, który posiada w heterochromosomach geny tylko w jednej kopii, jest określany jako hemizygota (u człowieka hemizygotą pod względem genów zlokalizowanych w heterochromosomach jest mężczyzna). W determinacji płci ssaków, a zatem i człowieka, decydującą rolę odgrywa chromosom Y. Płeć zostaje zdeterminowana w chwili zapłodnienia i zależy od tego, z którym plemnikiem połączy się komórka jajowa (zawierającym chromosom X, czy zawierającym chromosom Y). Płeć żeńska człowieka jest homogametyczna, ponieważ występują dwa jednakowe chromosomy płci – XX. Płeć męska jest heterogametyczna, bo występujące heterochromosomy są różne – XY. We wczesnym okresie rozwoju zarodkowego człowieka zawiązki gonad u obu płci są jednakowe. Za rozwój gonad w kierunku męskim odpowiadają geny, z których ważną rolę odgrywa gen SRY zlokalizowany w chromosomie Y (jest to gonady męskie rozwiną się wtedy, gdy komórki zarodka zawierają chromosom Y). Efektem uruchomienia genu SRY jest rozwój komórek jąder. Wytwarzają one testosteron, którego obecność prowadzi do ostatecznego wykształcenia gonad męskich. Zatem u człowieka ( i innych kręgowców) rozwój płci somatycznej związany jest również z działaniem hormonów płciowych. Natomiast u organizmów żeńskich człowieka (i innych ssaków) poprawny rozwój organizmu wymaga kompensacji dawki genów, bo aktywność dwóch heterochromosomów – XX potrzebna jest tylko w czasie wykształcania jajników. Dlatego także po ukształtowaniu się gonad żeńskich następuje losowa inaktywacja jednego z chromosomów X i jego przekształcenie w tak zwany ciałko Barra. Stąd w części komórek somatycznych kobiety aktywny jest chromosom X pochodzący od matki, a w części chromosom X pochodzący od ojca ( tak zwany mozaikowatość). Jeśli jeden z chromosomów X zostanie uszkodzony, to zwykle ulega on zablokowaniu. Chroni to organizm kobiety przed skutkami mutacji w chromosomie X. Zapamiętaj U normalnej samicy muszki owocowej stosunek autosomów do heterosomów wynosi: X X/2a = 1, a u normalnego samca: X X/2a = 0,5. Osobniki o kariotypie 3A + XX mają współczynnik równy 0,67 – są interseksami. Gdy stosunek autosomów do chromosomów jest niższy od wartości 0,67 – różnicują się samce (bezpłodne), gdy stosunek jest wyższym samice (bezpłodne). Gynandromorfy to organizmy mające wybrane części ciała o genotypach właściwych dla samicy, a inne dla samca. Występują ( na przykład u owadów, u których w rozwoju osobniczym pojawiły się zaburzenia i asymetria w budowie została utrzymana. Na wykształcenie płci u kręgowców mają wpływ hormony. U ptaków brak testosteronu po usunięciu jąder skutkuje rewersję płci, podobnie jest u samic po usunięciu jajników. Brak estrogenów skutkuje, że może nastąpić uaktywnienie szczątkowego jądra, jakie posiadają samice.